من گاهى از خودم و از خدا نا امید مى‏ شوم و خود را لایق سیر و سلوک نمى‏ دانم،چه کنم؟
براى رهایى از«نا امیدی»باید دانست که خداوند،به بندگان خویش لطف و رحمت بى پایان دارد و از همه بندگان گناه کار خود،دعوت کرده است به او التجا کنند و به سوى رحمت بى کرانش،دست نیاز بگشایند و وعده داده است اگر توبه کنند و دست از زشتى‏ ها بشویند،همه گناهان را خواهد بخشید و آنان را مشمول لطف و کرم بى منتهاى خود قرار خواهد داد«1»
نى مشو نومید و خود را شاد کن‏                       پیش آن فریاد رس فریاد کن‏
کاى محب عفو از ما عفو کن‏                             اى طبیب رنج ناسور کهن‏«2»
همچنین باید حسن ظن خویش را به خداوند،کامل کرد و به او اعتماد داشت.بر اساس برخی از روایات و احادیث قدسى،یکى از موهبت‏ ها و الطاف الهى به بندگان،اثر بخشیدن به «حسن ظن» و «گمان نیک»بندگان است.خداوند مقرر فرموده که هر کس نسبت به وجود مقدس او،گمان نیکى ببرد،آن گمان را جامه عمل بپوشاند و انسان را نا امید نکند.به عبارت دیگر،هر که با گمان نیک با خداوند رو به رو شود،خداوند نیز با همان گمان نیک بنده،با وى مواجه خواهد شد.«3»
و از آن جا که منشأ نا امیدى غفلت از خدا و منشأ غفلت «عدم معرفت»صحیح به او است،لذا شناخت درست خداوند متعال و آیات او،در پیدایش امید لازم و ضرورى است «4»
البته باید مراقب بود که حالت «امیدوارى» به «غرور» تبدیل نشود؛مثلاً ممکن است حالتى در انسان رخ دهد و وى امیدوار شود؛در این صورت باید ببیند آیا منشأ آن امیدواری،کوچک شمردن دستورات خدا است یا از اعتقاد به سعه رحمت و عظمت آن ذات مقدس سرچشمه گرفته است؟اگر حالت دوّمى باشد،آدمى در حالت «رجا» و «امیدوارى» قرار دارد و باید خدا را شکر کند و اگر حالت اوّلى در انسان باشد،باید بداند که «غرور» بوده و از دام‏ هاى شیطان است.
به هر حال امیدى مفید و مثبت است که آدمى را در عین توجّه به فضل و رحمت الهى،از اعمال صالح باز ندارد«مثالا نماز نخواند و امید به بخشش خدا داشته باشد»و آن امید او را به اعمال زشت وادار نکند«مثلا دزدی کند و بعد بگوید خدا بخشنده است یعنی امید به بخشش خدا او را به دزدی کردن تشویق کند» شاید به همین جهت است که امام باقر«علیه السلام» مى ‏فرماید:
هیچ بنده مؤمنى نیست،جز آنکه در ضمیرش دو نور تابان است:«نور ترس» نسبت به اعمال پیشین و فرجام پسین «از اعمال گذشته خود ترس داشته باشد» و «نور امید» به فضل و رحمت پروردگار؛اگر هر یک با دیگرى سنجیده شود،هیچ یک فزونى نخواهد یافت».«5»
به هر حال اگر خوف بر آدمى غلبه کند،موجب یأس مى‏ گردد و اگر امید بر او غالب آید،موجب جرأت بر گناه است؛ولى تساوى آن دو،بهترین عامل باز دارنده از گناه و مشوّق به توبه و انجام عمل صالح است.
انبیا گفتند:نومیدى بد است‏               فضل و رحمت ‏هاى بارى بى حد است‏
از چنین محسن نشاید نا امید            دست در فتراک این رحمت زنید
اى بسا کارا که اوّل صعب گشت‏          بعد از آن بگشاده شد،سختى گذشت‏
بعد نومیدى بسى امید هاست‏            از پس ظلمت بسى خورشید هاست‏«6»
منابع:
1:.سوره مبارکه زمر،آیه 53.
2:مثنوى معنوى،دفتر2،ابیات 3252 - 3253.
3:سلوک عرفانى در سیره اهل بیت«علیهم السلام»، ص 34 و 35 و عرفان اسلامى، ج‏ 1، ص 245 - 252.
4:‏اخلاق اسلامى، ص‏ 144؛نگا:یونس آیه 7
5:.وسائل الشیعه، ج‏ 2،ص‏488 و 201 و 202.
6:. مثنوى‏ معنوى،دفتر3،ابیات 2922 - 2925.